1925
У 1917 годзе я прыехаў з Мінска ў Петраград і тут даведаўся ад беларуса кс. Ф. Будзкага, што Яго Эксэленцыя Мітрапаліт, вяртаючыся з маскоўскай няволі да сябе ў Львіў, затрымаўся ў Петраградзе. Пры гэтым кс. Будзкі (зараз ужо нябожчык) разпавёў мне, што бачыўся ды размаўляў з Мітрапалітам, і што Бацька Ўкраіны ня вельмі цікавіўся нашаю справаю. Пастанавіў і я ўбачыць Высокага Госця.
Заходжу я ў епіскапскі палац, дзе затрымаўся Яго Эксцэленцыя. Паведамілі пра мяне. Доўга чакаць не давялося – адразу паведамілі, што Мітрапаліт запрашае да сябе. Прывітаўшыся, Мітрапаліт кажа: на якой мове будзем размаўляць? Я адказваю, што няхай Вашая Эксцэленцыя прамаўляе па-ўкраінску, а я буду па-беларуску. Пры гэтым дадаў, што ўкраінцы ды беларусы заўжды разумеюць адзін аднаго, а калі нешта і не разумеюць, дык адчуюць сэрцам. Мітрапаліт ветліва пасміхнуўся – і мы размаўлялі ўвесь час кожны па свойму.
Мітрапаліт цікавіўся беларускаю справаю і пытаўся пра той рух, які разпачаўся пасля рэвалюцыі. Я паведаміў яму пра з'езд беларускіх дзеячоў, які адбыўся ў Мінску, казаў пра народны рух, які пачаўся сярод сялянства ды вайскоўцаў. Яго Эксцэленцыя дэталёва цікавіўся ўсімі праявамі таго руху. Урэшце Мітрапаліт перайшоў да справы ўніі ды запытаўся, ці магчымае ў Беларусі пашырэньне ўніі і калі б яно магчымае было, то якія захады былі б найлепшымі для гэтае святой ідэі – каб усе былі адно – здзейсніліся ў жыцці. Адказаў, што справа ў нас даволі цяжкая, бо расейскі ўрад пасеяў страшэнны антаганізм паміж беларусамі праваслаўнымі ды каталікамі; гэты антаганізм месцамі перайшоў у поўную нянавісць адной часткі народу да іншай; зараз, дзякуючы народнаму беларускаму руху, адна частка народу пачынае пазнаваць іншую і, пазнаючы, пачынае збліжацца з іншай. Гэтае збліжэньне на нацыянальнай глебе можа прывесці і да збліжэньня на рэлігійнае глебе, але толькі тады, калі нацыянальнае ўсведамленьне абдыме шырокія колы народу ды інтэлігенцыі. Урэшце ў нас не разумеюць самога слова «унія» - так паблыталіся рэлігійныя ўяўленьні ды стасункі. А на гэтае патрэбны яшчэ пэўны час.
Паразмаўляўшы яшчэ пра нашыя супольныя справы, мы развіталіся. Колькі вялікіх думак хавалася ў тых пытаньнях Мітрапаліта і колькі было разуменьня для нас, беларусаў! Зыходзячы, я ўсім сэрцам зайздросціў украінцам і разважаў, чаму беларусы ня маюць такога Бацькі.
Шчаслівы Ты, Украінскі Народ, што маеш такога Бацьку, а як жа-ж знядоленыя мы, беларусы, што дасюль ня маем свайго епіскапа! – казаў я, сустрэўшыся з а. Ф. Будзкім.
